شرکت رهروان سپهر اندیشه بیش از 15 سال در حوزه‌ی مدیریت آب و انرژی در بخش کشاورزی و صنعت به کمک ابزار کنتور هوشمند آب و برق فعالیت داشته‌است. ما توانسته‌ایم در کل کشور بیش از 80.000 چاه کشاورزی و صنعتی را به کنتورهای هوشمند آب و برق مجهز کنیم و به کمک آن مصرف انرژی و آب را در بخش کشاورزی و صنعتی کنترل کرده و بهبود دهیم.
طی سال‌ها فعالیت مستمر و تجربه‌اندوزی فراوان در این حوزه به این نتیجه رسیده‌ایم که علیرغم اثربخش بودن ابزارهای نظارتی و کنترلی همانند کنتور در کاهش مصرف آب و انرژی، بهینه‌سازی مصرف بیشتر ماهیت اقتصادی و مقبولیت اجتماعی دارد. بدون در نظر گرفتن منافع تمامی ذینفعان و تامین این منافع و همچنین پذیرش قلبی و منطقی طرح توسط ذینفعان، عملا تمامی فعالیت‌ها و تلاش‌ها آنچنان که باید منتج به بهبود معنادار شرایط نمی‌شود. همزمان با بلوغ محصولی، فکری و سازمانی شرکت، دریافتیم که راه حل معضلات در حوزه‌ی آب، انرژی و اقتصاد کشاورزی صرفا ابزارهای کنترلی از جمله کنتور نیستند. بلکه این ابزار یک جز از یک فرآیند چندمرحله‌ای و چندبخشی است که از قضا بخش‌های مهم و متعددی از آن ارتباط خاصی به کنتور ندارند.
در این مرحله بود که یک انقلاب فکری در مجموعه‌ی شرکت پدیدار شد تا به شکل بهتری بتوان رسالت نهایی‌مان یعنی مدیریت آب، انرژی و اقتصاد کشاورزی را انجام دهیم. این انقلاب فکری منجر به تولد “طرح الگوی دشت متعادل پایدار” گردید. پیش از پرداختن به طرح الگوی دشت متعادل پایدار بهتر است چکیده‌ای از شرایط کشور در حوزه‌ی آب، انرژی و اقتصاد کشاورزی را بیان کنیم.
اقلیم کشور ایران نیمه خشک است که با توجه به تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی در مسیر تبدیل شدن به یک اقلیم خشک قرار دارد. بیش از 90% از منابع آب در ایران به مصارف کشاورزی اختصاص یافته‌است. این در حالیست که فقط 8 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور (GDP) متعلق به بخش کشاورزی است. سالانه در ایران بطور میانگین 50-100 سانتیمتر از سطح آب زیرزمینی کاهش پیدا می‌کند که این عدد چند برابر میانگین جهانی است. در بهترین حالت راندمان آبیاری در بخش کشاورزی به ادعای وزارت جهاد کشاورزی حدودا 44 درصد است. در یک کلام می‌توان گفت که ما با شتاب فراوانی دست به از بین بردن منابع آب زیرزمینی (به عنوان با ارزش‌ترین و استراتژیک‌ترین دارایی سرزمینی) زده‌ایم در حالیکه منافع مالی و اقتصادی متناسبی از این میزان مصرف، برای ذینفعان این حوزه حاصل نمی‌شود. نتیجتا ذینفعان تمایلی به کاهش مصرف آب و انرژی نخواهند داشت چون از منافع آن به خوبی برخوردار نمی‌شوند.
شایان ذکر است که برای اجرایی کردن طرح الگوی دشت متعادل پایدار نیاز است که بتوانیم بصورت پیوسته و دقیق، میزان مصرف انرژی و میزان برداشت آب از تمامی چاه‌های کشاورزی و صنعتی را اندازه‌گیری و ثبت کنیم که به کمک کنتورهای هوشمند آب و برق تولیدی شرکت رهروان سپهر اندیشه، این امر مسیر شده‌است.
این طرح بر سه محور اساسی استوار است:
- کنترل و مدیریت مصرف آب و انرژی.
- بهبود معیشت و اقتصاد ذینفعان با تاکید بر کشاورزان به عنوان اولین بازیگر در زنجیره‌ی تامین اقتصاد کشاورزی.
- حفاظت زیست‌محیطی و تثبیت وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی.
طرح الگوی دشت متعادل پایدار از 3 بخش اصلی تشکیل شده‌است که عبارتند از:
- بانک حقوق آب
- سامانه مبادله حق‌آبه
- بانک اطلاعات شفاف دشت
- بانک حقوق آب
تمامی بهره‌برداران از چاه‌های صنعتی و کشاورزی که طبق پروانه بهره‌برداری خود حق استحصال آب در یک مقدار مجاز را بصورت سالانه دارند، در این بانک دارای حساب شخصی خواهند بود. در بانک حقوق آب بجای پول، مقدار حق‌آبه تعریف شده‌است. همچنین بهره‌برداران می‌توانند درخواست انتقال بخش یا تمامی حق‌آبه‌ی خود را از حساب خود در بانک حقوق آب به کارت هوشمند (جهت انتقال به کنتور هوشمند) بدهند. شایان ذکر است که کنتورهای هوشمند با کارت هوشمند حق‌آبه کار می‌کنند که در آن، مقدار حق‌آبه‌ی قابل مصرف ثبت شده‌است. کارت هوشمند حق‌آبه کارکردی شبیه به کارت هوشمند سوخت دارد.
- سامانه مبادله حق‌آبه
تمامی بهره‌برداران صنعتی و کشاورزی که دارای حساب در بانک حقوق آب هستند حق خرید و فروش حق‌آبه در سامانه مبادله را دارند. کشاورزان می‌توانند به صورت سالانه بخشی از حق‌آبه‌ی خود را در بازار با قیمت مدنظرشان به متقاضیان (سایر صنایع و کشاورزان) بفروشند با این شرط که کیفیت و کمیت کشاورزی‌شان آسیب نبیند. پیش‌تر اشاره شد که راندمان آبیاری کشاورزی پایین است لذا کشاورز می‌تواند بخشی از حق‌آبه‌ی خود را بفروشد تا منافع مالی معناداری برای خود ایجاد کند ضمن اینکه مقدار محصول تولیدی خودش نیز کاهش نیابد و امنیت غذایی و کشاورزی کشور در خطر قرار نگیرد. همچنین صنایع نیز می‌توانند کسری حق‌آبه‌ی مصرفی خود را از سایر فروشندگان خریداری کنند. لذا هم فروشندگان و هم خریداران از شکل‌گیری بازار حق‌آبه منتفع خواهند شد.
- بانک اطلاعات شفاف دشت
بهره‌بردارانی که از سامانه مبادله حق‌آبه خریداری می‌کنند می‌توانند به کمک این حق‌آبه در صنعت و کشاورزی ارزش افزوده‌ی شاخصی ایجاد کنند. بهره‌بردارانی که در سامانه مبادله حق‌آبه‌ی خود را می‌فروشند می‌توانند با درآمد ایجاد شده به بهبود فرآیندها و شرایط کسب و کار خود در بخش کشاورزی و صنعت بپردازند. بانک اطلاعات شفاف دشت بستری خواهد بود تا اطلاعات به اشتراک گذاشته شوند و ذینفعان و شرایط بتوانند در این بستر به شبکه‌سازی و انتقال دانش و اطلاعات بپردازند. بانک اطلاعات شفاف دشت دو کارکرد اصلی دارد:
- ایجاد شفافیت در میزان مصرف آب، انرژی و تولید محصولات کشاورزی. اصولا وجود شفافیت منجر به شکل‌گیری اعتماد شده و تدریجا بازیگران بیشتری جذب این بستر و مکانیزم خواهند شد. برای مثال وقتی کشاورز شماره 1 بتواند بخشی از اطلاعات مرتبط با کشاورز شماره 2 را ببیند، خودش نیز حاضر خواهد شد که اطلاعاتش را با دیگران به اشتراک بگذارد. شکل‌گیری هر بستر و کسب و کاری نیازمند شکل‌گیری اعتماد و اقبال عمومی است.
- بستر بانک اطلاعات شفاف دشت منجر به یک شبکه‌سازی متنوع چندوجهی خواهد شد و اکوسیستمی از کسب و کارها را بهم پیوند خواهد زد. کشاورز شماره 1 در این بستر بیان می‌کند که چه میزان آب و انرژی را به مصرف رسانده تا چه مقداری از محصول را با یک کمیت و کیفیت مشخص تولید کند. لذا برای مثال کسب و کارهایی در حوزه‌ی مشاوره‌ی آبیاری و کشاورزی، کود، سموم و نباتات، ماشین آلات کشاورزی، خرده‌فروشی محصولات کشاورزی در این بستر به شبکه‌سازی و تعامل با کشاورز و با یکدیگر خواهند پرداخت که تدریجا منتج به شکل‌گیری اکوسیستم بزرگی از کسب و کارهای مرتبط باهم خواهد شد که برای تمامی ذینفعان منافع اقتصادی و اجتماعی شاخصی را ایجاد خواهد کرد.